Wolontariat w zakresie farmacji

Wolontariat stanowi nieodpłatne, świadome i dobrowolne działanie na rzecz innych osób, społeczności czy organizacji. Zgodnie z definicją ustawową (art. 2 pkt 3 u.d.p.p.w.) wolontariusz to osoba fizyczna, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na zasadach określonych w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (tekst jedn.: Dz. U z 2010 r. Nr 234, poz. 1536 z późn. zm. - http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20030960873).

Wolontariat nie jest świadczeniem pracy, ani świadczeniem usług. Zgodnie z art. 44 ust. 4 u.d.p.p. porozumienie, którego długość przekracza 30 dni, powinno być zawarte na piśmie.

Świadczenia w ramach wolontariatu mogą być wykonywane zarówno przez osoby mające już uprawnienia do wykonywania zawodu, jak i dopiero uczące się. Świadczeń zdrowotnych mogą udzielać lekarze, pielęgniarki, położne, studenci kierunków medycznych, farmaceuci, diagności laboratoryjni, psychologowie, fizjoterapeuci, rehabilitanci.

Farmaceuci udzielający świadczeń w ramach wolontariatu muszą spełniać wymagania odpowiednie do rodzaju i zakresu wykonywanych świadczeń zdrowotnych, jeżeli obowiązek posiadania takich kwalifikacji i spełnienia stosownych wymagań wynika z odrębnych przepisów. Warunki dotyczące wymagań stawianych farmaceutom zawarte są w ustawie z dnia 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 856 z późn. zm.) oraz ustawie z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (Dz.U. Z 2001 r. Nr 126, poz. 1381 z późn. zm.).

Wolontariat pod względem zakresu udzielanych świadczeń zdrowotnych i nabywanych umiejętności jest równoważny w stosunku do czynności fachowych realizowanych w ramach umowy o pracę lub umów cywilnoprawnych. Jednocześnie należy podkreślić, iż nie ma on wpływu na uprawnienia pracownicze, nadto porozumienia o wykonywanie świadczeń w ramach wolontariatu nie jest objęte ubezpieczeniem społecznym z tego tytułu.

Należy pamiętać, że zawarcie porozumienia o wolontariat nie może zastąpić umowy o pracę, bądź innej umowy cywilnoprawnej. Porozumienie o wolontariat, które w rzeczywistości powinno być umową o pracę, jest nieważne. Za wolontariusza można uznać tylko taką osobę, która podejmuje czynności ochotniczo, brak tego warunku powoduje, że nie mamy do czynienia z wolontariatem. Na mocy przepisów ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) umowa zawarta dla pozoru jest nieważna (art. 83 k.c.). Takie stanowisko potwierdza również wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2009 r., I PK 108/09, LEX nr 564760: „Jeśli umowa o wolontariat kryje w rzeczywistości pracę właściwą stosunkowi pracy, to taka umowa jest nieważna".

Ponieważ zasady odpowiedzialności wolontariuszy nie zostały wskazane w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, zastosowanie mają przepisy Kodeksu Cywilnego.

Wolontariusz powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno - gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, także w sposób zwyczajowo przyjęty (art. 354 KC). Oprócz tego winien zachować staranność ogólnie wymaganą w stosunkach danego rodzaju, tzw. należytą staranność (art. 355 § 1 KC).

Jeśli wolontariusz nie wykona zobowiązania wobec korzystającego z wolontariatu lub wykona je nienależycie, wyrządzając mu szkodę, zobowiązany będzie do jej naprawienia, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które wolontariusz nie ponosi odpowiedzialności (art. 471 KC).

Szkoda wyrządzona przez wolontariusza w trakcie wykonywania przez niego świadczenia może również dotyczyć osoby trzeciej. W tej sytuacji jeśli dodatkowo wolontariusz podlega kierownictwu, za jego czyn niedozwolony będzie odpowiadała właśnie osoba przełożona (art. 430 KC), która nie może uwolnić się od odpowiedzialności nawet jeśli wykaże, iż powierzyła wykonanie świadczeń osobie o odpowiednich kwalifikacjach - z reguły obaj będą ponosić odpowiedzialność solidarną wobec poszkodowanego (art. 441 KC).

Jeżeli wolontariusz wykonuje świadczenia samodzielnie i wyrządza osobie trzeciej szkodę, odpowiedzialność korzystającego z wolontariatu wówczas sprowadza się do winy w wyborze takiego wolontariusza. Przepisy Kodeksu Cywilnego konstruują domniemanie winy w wyborze, które korzystający może obalić, wykazując jej brak albo wskazując na fakt wykonania świadczeń osobie o odpowiednich kwalifikacjach.

Zakres podmiotów na rzecz, których możliwe jest świadczenie wolontariatu określa art. 6. u.d.p.p, zgodnie którego brzemieniem: działalność pożytku publicznego nie jest, działalnością gospodarczą, w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej i może być prowadzona jako działalność nieodpłatna lub jako działalność odpłatna.

Tym samym, wykluczone jest świadczenie wolontariatu na rzecz działalności gospodarczych i przedsiębiorców, których działalność nastawiona jest na zysk.

Wolontariat zaadresowany jest dla placówek pożytku publicznego, które to, w ramach swoich celów statutowych zmierzają do wykonywania działań społecznie użytecznych, w tym niedziałających w celu osiągnięcia zysku osób prawnych lub jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, w tym fundacji i stowarzyszeń

Podkreślić dodatkowo należy, iż nie ma tu znaczenia fakt prowadzenia działalności pożytku publicznego odpłatnie, o ile uzyskany zysk przekazywany jest na rzecz realizacji celów statutowych danej organizacji pożytku publicznego.

Reasumując, wyrażam pogląd, że przedsiębiorca prowadzący apteki nie ma uprawnień do zawierania umowy o świadczenie wolontariatu z farmaceutą, taka umowa, z mocy prawa przekształca się w umowę o pracę.

Z poważaniem
Krystian Szulc
radca prawny Śląskiej Izby Aptekarskiej