Przesyłam do zapoznania się materiał przedstawiony na konferencji "Regionalna Polityka Zdrowia Województwa Śląskiego" która odbyła się 26.11.2019 r. w Katowicach pt. "Rola farmaceuty w nowoczesnym systemie ochrony zdrowia".

"Rola farmaceuty w nowoczesnym systemie ochrony zdrowia"

Bezpieczna i opłacalna gospodarka lekowa jest absolutną koniecznością w obecnych, trudnych realiach funkcjonowania systemu opieki zdrowotnej. Zgodnie z zapisami prawa, grupą zawodową, która powinna mieć największy udział w procesie optymalizacji farmakoterapii i gospodarki lekowej są farmaceuci, a głównym narzędziem pozwalającym na właściwe zarządzanie lekiem - opieka farmaceutyczna, jako procedura/usługa regularna, refundowana i oparta o standardy. Opieka farmaceutyczna jest czymś więcej niż doradztwo farmaceutyczne, obecne już w polskich aptekach. To koszyk różnorodnych, udokumentowanych usług farmaceutycznych opartych na bardzo dokładnie zdefiniowanych zasadach i procedurach, w tej samej postaci dla każdej apteki otwartej lub szpitalnej, dostosowany do lokalnych lub ogólnopolskich potrzeb systemu ochrony zdrowia.

Celem tej formy opieki jest zwiększenie bezpieczeństwa i redukowanie kosztów farmakoterapii. Opieka farmaceutyczna jest rozwiązaniem, które pozwala ograniczyć ilość stosowanych leków, co przekłada się na obniżenie nasilenia zjawisk niepożądanych związanych z błędnie prowadzonym leczeniem, to fachowy i udokumentowany nadzór nad procesem farmakoterapii. Dzięki analizom opracowanych przez farmaceutę i przekazanych lekarzowi, a następnie płatnikowi, jesteśmy w stanie nie tylko zwiększyć skuteczność i bezpieczeństwo farmakoterapii, ale również sprawić, że będzie ona tańsza. Opieka farmaceutyczna od lat, z powodzeniem funkcjonuje w Wielkiej Brytanii, Portugalii, we Włoszech, Francji i krajach skandynawskich, przynosząc szereg korzyści pacjentowi i systemom ochrony zdrowia, zdecydowanie poprawiając ich wydajność.

Opieka farmaceutyczna, to również skupienie uwagi na pacjencie indywidualnym, zapewnienie bezpiecznego i skutecznego stosowania leków, dzięki przyjęciu przez farmaceutę odpowiedzialności za identyfikowanie, rozwiązywanie i zapobieganie problemom związanym z farmakoterapią. Jest to szczególnie ważne, gdy dziś w Polsce brakuje około 70 tys. lekarzy, średni wiek personelu pielęgniarskiego wynosi 52 lata, a jednocześnie system nie wykorzystuje w pełni wiedzy i kompetencji farmaceutów.

Stan ten potwierdza raport NIK z 2018 roku zatytułowany Funkcjonowanie aptek szpitalnych i działów farmacji szpitalnej - kontrola rozpoznawcza¹. W trakcie trwającej dwa lata kontroli kilkunastu szpitali klinicznych, w ocenie ogólnej stwierdzono, że:

Organizacja gospodarki lekami oraz funkcjonowanie aptek szpitalnych i działów farmacji nie zapewniały pacjentom bezpiecznego procesu leczenia. Żadna ze skontrolowanych placówek nie prowadziła działalności w sposób zapewniający bezpieczeństwa farmakoterapii we wszystkich kontrolowanych obszarach.

Na co należy zwrócić szczególną uwagę NIK, jako przyczynę tę katastrofalnej sytuacji wskazuje zbyt mała liczbę farmaceutów w szpitalach, niewłaściwą organizację pracy i niewykorzystanie kompetencji farmaceutów w procesie nadzoru nad farmakoterapią. Tylko w Śląskiej Izbie Aptekarskiej zrzeszonych jest 3212 farmaceutów, pracujących w 56 aptekach szpitalnych, 101 działach farmacji szpitalnej i 1082 aptekach ogólnodostępnych, a niemal 900 z nich posiada specjalizację potwierdzającą najwyższe kompetencje zawodowe. Obecnie ten olbrzymi potencjał, który w zdecydowanie większym stopniu mógłby wzmocnić system ochrony zdrowia, nie jest w pełni wykorzystany. W wielu szpitalach, na skutek mylnie rozumianych oszczędności ogranicza się rolę farmaceuty szpitalnego, postrzegając aptekę jedynie jako magazyn leku. Niejednokrotnie szpitale zatrudniają minimalną ilość farmaceutów, co skutkuje zupełną fasadowością nadzoru nad farmakoterapią i nadmiernym obciążeniem, nawet do 300 łóżek szpitalnych na jednego farmaceutę.

Problemem jest też powszechność niedożywienia klinicznego, które identyfikowane w izbie przyjęć u 20-30% pacjentów, po dwóch tygodniach hospitalizacji sięga nawet 70%, gdyż wiedza na temat roli terapii żywieniowej jest nadal bardzo niska. Powszechnie wiadomo, że niedożywienie kliniczne nasila powikłania farmakoterapii, obniża skuteczność i wydłuża czas i zwiększa średnio o 300% koszty leczenia. Obecnie na Śląsku nie ma żadnej szpitalnej pracowni żywienia pozajelitowego, mimo olbrzymich potrzeb i gotowości farmaceutów do podjęcia takiej działalności.

Apteka z powodzeniem może stanowić centrum informacji o leku, a odpowiednio przygotowany farmaceuta posiada kompetencje by rozwiązywać problemy lekowe, nadzorować bezpieczeństwo, minimalizować ryzyko działań niepożądanych. Takie rozwiązanie to silne wsparcie lekarzy i pielęgniarek, a jego brak prowadzi do wzrostu ryzyka leczenia. W wyżej wymienionej kontroli NIK ujawniono, że aż w 58% szpitali stwierdzono nieprawidłowości mogące skutkować podaniem leku niewłaściwego, lub niepełnowartościowego. W połączeniu z brakiem systemowych rozwiązań w zakresie identyfikacji interakcji, mamy do czynienia z wzrostem kosztów i wydłużeniem leczenia, a także zwiększeniem ilości powtórnych hospitalizacji o około 15%.

W dalszej części raportu NIK stwierdzono, że 92% szpitali nie prowadzi pełnego nadzoru nad ewidencją obrotu lekami, co uniemożliwia pełną identyfikację zasobów, a 79% szpitali wykazało niezgodność stanów w apteczkach oddziałowych. Aby odzyskać kontrolę nad gospodarką lekową szpitali konieczna jest ścisła współpraca farmaceutów z lekarzami, pielęgniarkami, a także sprawne funkcjonowanie systemów elektronicznej ewidencji, które zapewniają płynny przepływ i możliwość wieloaspektowych analiz informacji. W przytoczonym w raporcie NIK przykładzie, po wprowadzeniu systemu informatycznego, wartość roczna wartość leków terminujących się spadła średnio o 140 tysięcy złotych.

1. Raport NIK; Funkcjonowanie aptek szpitalnych i działów farmacji szpitalnej. Data publikacji 2018-04-06, nr ewidencyjny: P/17/093.

Z poważaniem
Wiceprezes Rady Śląskiej Izby Aptekarskiej
dr n. farm. Piotr Kaczmarczyk